MỞ ĐẦU
Ngày
nay, sự hoàn thiện và tiến bộ về nhân cách đang là một trong những nỗ lực không
ngừng nghỉ mà con người dần hướng tới. Để xây dựng và hoàn thiện nhân cách
không chỉ là vấn đề của riêng từng cá nhân, mà là nỗ lực của toàn thể xã hội.
Có năm yếu tố đóng vai trò trong sự hình thành, phát triển của nhân cách, đó là
: di truyền, hoàn cảnh sống, hoạt động, giáo dục và giao tiếp. Trong đó, yếu tố
giao tiếp góp phần rất quan trọng, nếu thiếu đi giao tiếp trong xã hội thì chắc
chắn con người sẽ rất khó hoàn thiện được nhân cách.
Nhằm
mục đích nắm rõ hơn về vai trò của giao tiếp trong thực tiễn cá nhân và đời sống,
em xin lựa chọn đề bài “Phân tích vai trò của yếu tố giao tiếp đối
với sự hình thành, phát triển nhân cách. Liên hệ thực tiễn” cho phần
bài tập học kỳ của mình.
NỘI
DUNG VẤN ĐỀ
I.
Vai trò của yếu tố giao tiếp đối với sự
hình thành, phát triển nhân cách
1. Một
số khái niệm
1.1.
Nhân cách
Có rất
nhiều quan điểm khác nhau từ trước tới nay đã được đưa ra về nhân cách, tuy
nhiên, khái quát lại thì có được định nghĩa như sau : nhân cách là tổ hợp những
thuộc tính tâm lý của một cá nhân biểu hiện ở bản sắc và giá trị xã hội của người
ấy.[1]
Nhân
cách của con người mang bốn đặc điểm, đó là tính ổn định, tính thống nhất, tính
tích cực và tính giao tiếp.
1.2.
Giao tiếp
Giao tiếp là quá trình thiết lập và
phát triển sự tiếp xúc giữa các cá nhân xuất phát từ nhu cầu phối hợp hành động.
Giao tiếp bao giờ cũng mang tính xã hội.
Giao tiếp là hiện tượng xã hội. Hoạt động này xác lập và vận hành các quan hệ người
– người. Giao tiếp làm nảy sinh quan hệ liên nhân cách và chỉ được thực hiện
qua các quan hệ liên nhân cách.[2]
2. Vai
trò của yếu tố giao tiếp đối với sự hình thành, phát triển nhân cách
2.1.
Giao tiếp là điều kiện tồn tại của cá nhân và xã hội loài người
Nhu
cầu giao tiếp là một trong những nhu cầu xã hội cơ bản, xuất hiện sớm nhất ở
con người. Sự phát triển của một cá nhân được quy định bởi sự phát triển của tất
cả các cá nhân khác mà nó giao tiếp trực tiếp hoặc gián tiếp với họ. Chính con
người làm xuất hiện, duy trì, phát triển giao tiếp và trở thành sản phẩm của
giao tiếp.
Ví dụ: Khi một con người sinh
ra được chó sói nuôi, thì người đó sẽ có nhiều lông, không đi thẳng mà đi bằng
4 chân, ăn thịt sống, sẽ sợ người, sống ở trong hang và có những hành động,
cách cư xử giống như tập tính của chó sói.
Không
thể có xã hội nếu không có giao tiếp, vì xã hội là một cộng đồng người chứ
không phải là một dấu cộng đơn giản của nhiều người. Không có nhu cầu giao lưu,
không có sự hoạt động tập thể với những mục đích nhất định thì sẽ không có ngôn
ngữ, không có lao động. Mỗi cá nhân không thể phát triển bình thường theo kiểu
người và không thể trở thành nhân cách nếu không được giao tiếp với những cá
nhân khác. Giao tiếp là một trong những nhu cầu xã hội cơ bản, xuất hiện sớm nhất
hay có thể nói nhu cầu bẩm sinh của con người. Nếu nhu cầu này không được thoả
mãn sẽ gây hậu quả nặng nề (bệnh hospitalism có nghĩa là “bệnh do nằm viện”
cũng phát sinh từ nguyên nhân này). Giao tiếp là một nhân tố hay con đường để
hình thành và phát triển nhân cách. Nói về tầm quan trọng của vấn đề này, C.Mác
viết : “Sự phát triển của một cá nhân được quy định bởi sự phát triển của tất cả
các cá nhân khác mà nó giao lưu một cách trực tiếp hoặc gián tiếp với họ”. Bởi
vậy mà có câu ngạn ngữ rằng : “Hãy cho tôi biết bạn của anh là ai, tôi sẽ nói
cho anh biết anh là người thế nào”.
2.2. Giao tiếp giúp con người tham gia vào các mối quan hệ
xã hội
Nhờ
giao tiếp, con người tham gia vào các mối quan hệ xã hội, lĩnh hội nền văn hoá
xã hội, chuẩn mực xã hội và “tổng hoà các quan hệ xã hội” thành bản chất con
người. Cụ thể hơn, con người học được cách đánh giá hành vi, thái độ, lĩnh hội
được các tiêu chuẩn đạo đức một cách trực tiếp từ cuộc sống, kiểm tra và vận dụng
những tiêu chuẩn đó vào thực tiễn, dần dần hình thành nguyên tắc đạo đức trong
cuộc sống cho riêng mình.
Như
vậy, những phẩm chất nhân cách quan trọng như : tinh thần trách nhiệm, nghĩa vụ,
tính nguyên tắc, tính trung thực, lòng nhân ái… được hình thành và biểu hiện
trong chính quá trình giao tiếp. Thông qua giao tiếp, từ đó con người mới có thể
đóng góp năng lực của mình vào kho tàng chung của nhân loại, đóng góp sức lực
và tài năng của mình cho xã hội. Đó chính là việc giao tiếp giúp con người tham
gia vào các mối quan hệ xã hội.
Ví dụ: Khi gặp người lớn
tuổi hơn mình thì phải chào hỏi, phải xưng hô cho đúng mực, phải biết tôn trọng
tất cả mọi người, dù họ là ai đi chăng nữa, phải luôn luôn thể hiện mình là người
có văn hóa, đạo đức.
2.3. Giao tiếp giúp con người nhận thức được chính bản thân
mình
Trong
giao tiếp, con người không chỉ nhận thức người khác, nhận thức các quan hệ xã hội,
mà còn nhận thức được chính bản thân mình, tự đối chiếu so sánh mình với người
khác, với chuẩn mực xã hội, tự đánh giá bản thân mình như là một nhân cách.
Khi
tiếp xúc, con người thấy được cái có ở người khác, tự so sánh, đối chiếu với những
việc mình làm, với các chuẩn mực xã hội nên đã thu nhận được các thông tin cần
thiết để hình thành sự đánh giá bản thân như một nhân cách, để hình thành một
thái độ giá trị - cảm xúc nhất định đối với bản thân… Rõ ràng, qua giao tiếp,
con người đã hình thành khả năng tự ý thức. Với sự tự ý thức đó, sự thúc đẩy
hành động trong câu nói của người mẹ, cậu bé Pablo Picasso đã trở thành một
danh hoạ, một nhân cách lớn của đất nước Tây Ban Nha. Picasso đã từng nói đến sức
mạnh của sự tự giao tiếp trong một lời tâm sự rất dung dị : “Mẹ tôi đã nói với
tôi : Nếu con đi lính, con sẽ là một vị tướng, nếu con đi tu, con sẽ là giáo
hoàng. Thay vì vậy, tôi đã trở thành hoạ sĩ và là danh hoạ Picasso”.
Ví dụ:
• Khi tham gia vào các hoạt
động xã hội thì cá nhân nhận thức mình nên làm những gì và không nên làm những
việc gì như: nên giúp đỡ những người gặp hoàn cảnh khó khăn, tham gia vào các
hoạt động tình nguyện, không được tham gia các tệ nạn xã hội, chỉ đươc phép
tuyên truyền mọi người về tác hại của chúng đối với bản thân, gia đình và xã hội.
• Hoặc khi tham dự một đám tang thì mọi người ý thức được rằng
phải ăn mặc lịch sự, không nên cười đùa. Bên cạnh đó phải tỏ lòng thương tiết đối
với người đã khuất và gia đình họ.
2.4. Giao tiếp làm thay đổi hành vi của các chủ thể giao tiếp
a. Cá nhân có khả
năng điều chỉnh hành vi của chính mình
Qua
giao tiếp, cá nhân biết và hiểu được từ nhận thức đến hành vi của đối tượng
giao tiếp. Do vậy, cá nhân cần phải lựa, điều chỉnh hành vi của bản thân (cử chỉ,
điệu bộ, hành động) để cho phù hợp với đối tượng giao tiếp, hoàn cảnh giao tiếp,
môi trường giao tiếp.
Ví dụ : Khi có chuyện vui và muốn chia sẻ nó
với một người bạn, nhưng trong lúc nói chuyện biết được rằng người bạn đó vừa
có chuyện buồn, vậy thay vì nói ra câu chuyện vui của mình, chúng ta có thể an ủi
nỗi buồn của người bạn đó bằng cách nói những câu chuyện khác.
b. Cá nhân có khả
năng điều chỉnh hành vi của người khác
Giao
tiếp có thể tác động đến động cơ, mục đích, chương trình và việc ra quyết định
của hoạt động con người – quá trình kích thích điều chỉnh lẫn nhau.[3] Trong
quá trình giao tiếp, mỗi chủ thể đều có thể tiếp nhận thông tin từ chủ thể còn
lại, qua đó những động cơ, mục đích ban đầu của chủ thể đó có thể thay đổi, tạo
ra những quyết định và hành vi mới.
Ví dụ : Một người bạn của bạn đang vô cùng tức
giận và không kiểm soát được mình, nếu bạn giỏi giao tiếp và có khả năng khuyên
giải người khác, sau khi người đó nói chuyện với bạn, chắc hẳn sẽ vượt qua được
cơn tức giận và trở nên bình tĩnh hơn.
II. Liên hệ thực tiễn
1. Đối
với con người trong xã hội
Mỗi thời
đại, mỗi đất nước đều có những chuẩn mực nhân cách của riêng mình và sự tác động
của yếu tố giao tiếp liên quan đến sự hình thành và phát triển của nhân cách
cũng không giống nhau. Tuy nhiên, thời đại nào, đất nước nào cũng có những vĩ
nhân, những nhân cách lớn. Nhân loại xưa thường tự hào vì có nhà bác học Đácuyn
với câu nói nổi tiếng : “Bác học không có nghĩa là ngừng học”. Nhân dân Việt
Nam tự hào vì có lãnh tụ Hồ Chí Minh – một nhân cách lớn. Thế hệ trẻ nước ta
hôm nay ngưỡng mộ Trương Đình Tuyển – một con người một vóc dáng nhưng lại có
công vô cùng lớn trong việc đưa nước ta chuyển mình hội nhập với nền kinh tế thế
giới, gia nhập WTO… Những con người ấy là những nhân cách điển hình, được mọi
người biết đến. Cuộc sống đời thường con biết bao nhân cách tốt đẹp đang ẩn giấu
mà chúng ta còn chưa biết đến. Việc nhận thức được vai trò của các yếu tố, đặc
biệt là yếu tố giao tiếp đối với sự hình thành và phát triển nhân cách là vô
cùng cần thiết, nhất là với thế hệ trẻ, những con người mong muốn vươn tới sự
hoàn thiện của nhân cách.
Từ việc
hiểu biết về nhân cách, về vai trò của yếu tố giao tiếp đối với sự hình thành
và phát triển nhân cách, kết hợp với những kiến thức về thực tế đời sống – xã hội,
chúng ta có thể liên hệ với bản thân và xác định phương hướng phát triển phù hợp
cho mình.
Chúng ta
đang sống trong một môi trường xã hội vô cùng năng động, trong một nền kinh tế
thị trường xã hội chủ nghĩa, có rất nhiều điều kiện thuận lợi để thúc đẩy quá
trình hình thành và phát triển nhân cách. Hoàn cảnh xã hội như thế rất cần những
nhân cách có đủ đức và tài để đạt được mục tiêu “dân giàu, nước mạnh, xã hội
công bằng, dân chủ, văn minh”. Bác Hồ cũng từng dạy : “Có tài mà không có đức
là người vô dụng, có đức mà không có tài làm việc gì cũng khó”. Vì thế, một
nhân cách muốn hoàn thiện phải có đủ “tài” và “đức”. Để đạt được điều ấy cần có
sự tác động vào các yếu tố hình thành và phát triển nhân cách một cách thích hợp.
Ngày nay,
giao tiếp là một trong những công cụ không thể thiếu của cá nhân, xã hội. Trong
công việc, lao động cũng như đời sống hàng ngày, giao tiếp là sợi dây liên kết
giữa người với người. Giao tiếp cùng các yếu tố khác tác động qua lại lẫn nhau,
hỗ trợ nhau giúp con người hình thành và phát triển nhân cách. Tăng cường xây dựng,
rèn luyện kỹ năng giao tiếp là điều không thể thiếu.
Chúng ta
cần tích cực tham gia vào các mối quan hệ xã hội, tìm hiểu các kiến thức về xã
hội để xác định được những yêu cầu chuẩn mực của thời đại mới, từ đó có sự rèn
luyện bản thân theo hướng đáp ứng một cách tốt nhất những yêu cầu đó. Đồng thời,
cống hiến hết những khả năng mình có được cho xã hội là điều vô cùng quan trọng,
nói như Tố Hữu thì bởi “Sống là cho, đâu chỉ nhận riêng mình”.
Tích cực
giao tiếp với mọi người, ở mọi lúc, mọi nơi là một việc vô cùng cần thiết. Điều
này sẽ tạo nên mối quan hệ rộng lớn, thu thập thêm nhiều kiến thức lịch sử - xã
hội, có thêm được nhiều kinh nghiệm sống cho mỗi cá nhân, giúp nhân cách được hoàn
thiện.
Quan trọng
là chúng ta, mỗi cá nhân phải luôn luôn tự nhìn nhận lại bản thân mình, đánh
giá đúng sai những việc đã làm, vạch ra mục đích cần vươn tới. Đồng thời phải
luôn nghiêm khắc với chính mình, nhìn nhận, đánh giá cuộc sống để giảm bớt những
hành vi sai lệch. Cố gắng trong khả năng của mình, nếu có thể thì hãy thay đổi
hành vi sai lệch của người khác mà mình biết chắc chắn rằng điều đó là không
đúng.
2. Đối
với sinh viên ngành Luật
Rèn luyện
nhân cách là điều tất yếu với mọi cá nhân nói chung và với sinh viên nói riêng,
đặc biệt với sinh viên ngành Luật. Là sinh viên theo học lĩnh vực pháp lý thì
việc hiểu được trách nhiệm nghề nghiệp, lương tâm, đạo đức nghề nghiệp là điều
rất quan trọng.
Trong môi
trường ngành Luật này, thường xuyên học tập với hình thức làm việc nhóm, thảo
luận, thuyết trình, vì vậy nâng cao khả năng giao tiếp là yếu tố thiết yếu. Qua
quá trình giao tiếp liên tục, mỗi sinh viên nên tự tìm ra cho mình những ưu,
khuyết điểm để tiếp tục phát huy hoặc khắc phục, hoàn thiện chính bản thân để
phù hợp với môi trường làm việc sau này.
Tăng cường
giao tiếp nên được thực hiện liên tục nhưng phải đúng thời điểm, đúng nơi, đúng
lúc. Thêm vào đó, việc tiếp thu tối đa bài giảng trên lớp và qua bạn bè, tự tìm
tòi học tập trên thư viện, tham gia ngoại khoá, câu lạc bộ… cũng đều là các hoạt
động cần thiết. Trao đổi với bạn bè, xin tư vấn trực tiếp thêm ở thầy cô một
cách chủ động cũng đều là những giao tiếp mà sinh viên ngành Luật rất nên thực
hiện. Như vậy, mỗi sinh viên đã và đang tạo nên môi trường học tập và rèn luyện
tốt nhất cho chính mình.
KẾT LUẬN
Vấn đề về
nhân cách luôn vô cùng phức tạp và khó lý giải từ trước tới nay. Nhưng nó lại
hiện diện quanh chúng ta hàng ngày hàng giờ. Chính bản thân mỗi người chúng ta
cũng là một nhân cách. Việc làm thế nào để có một nhân cách tốt phù hợp với những
yêu cầu chuẩn mực xã hội luôn là một vấn đề lớn. Nó đòi hỏi ở mỗi cá nhân sự
rèn luyện, phấn đấu liên tục, kiên trì không mệt mỏi. Là thế hệ trẻ của một thời
đại mới, là những chủ nhân của một đất nước đang chuyển mình hội nhập, chúng ta
rất cần suy nghĩ về bổn phận và trách nhiệm của mình. Một đất nước chỉ có thể
phát triển bền vững khi đất nước đó được xây dựng trên số đông là nhân cách tốt,
là những con người có đủ tài và đức. Vì vậy, nắm rõ vai trò của các yếu tố, đặc
biệt là yếu tố giao tiếp đối với sự hình thành, phát triển nhân cách là rất
quan trọng, là điều ai cũng cần phải làm.
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
1.
Giáo trình Tâm lý
học đại cương, Trường Đại học Luật Hà Nội, NXB Công an nhân dân, năm
2014.
2.
Bài viết Vai trò của các yếu tố đối với sự hình thành
và phát triển nhân cách, truy cập ngày 30/03/2016.
3.
Bài viết Vai trò của hoạt động và giao tiếp đối với sự
hình thành, phát triển tâm lý, nhân cách cá nhân, truy cập ngày 07/04/2016.
4.
Từ khoá Giao tiếp, truy cập ngày 30/03/2016.
https://vi.wikipedia.org/wiki/Giao_tiếp
5.
Bài viết Đánh giá vai trò của giao tiếp đối với con
người, truy cập ngày 31/03/2016.
[1] Giáo trình Tâm lý học đại cương, Trường Đại học Luật Hà Nội, NXB Công an
nhân dân, năm 2014, trang 179.
[2] Giáo trình Tâm lý học đại cương, Trường Đại học Luật Hà Nội , NXB Công
an nhân dân, năm 2014, trang 230.
[3] Giáo trình Tâm lý học đại cương, Trường Đại học Luật Hà Nội, NXB Công
an nhân dân, năm 2014, trang 230.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét